Επιμέλεια Τέκνων – Διατροφή

Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του.  Σε περίπτωση που η γονική μέριμνα παύει λόγω θανάτου, κήρυξης σε αφάνειας ή έκπτωσης του ενός γονέα, η γονική μέριμνα ασκείται αποκλειστικά από τον άλλο γονέα. Αν ο ένας από τους γονείς αδυνατεί να ασκήσει  τη γονική μέριμνα για πραγματικούς λόγους ή γιατί είναι ανίκανος ή περιορισμένα ικανός για δικαιοπραξία, την ασκεί μόνος ο άλλος γονέας. Η επιμέλεια όμως του προσώπου του τέκνου, ασκείται και από τον ανήλικο γονέα.

Η λήψη οιασδήποτε απόφασης σχετική με την άσκηση της γονικής μέριμνας θα πρέπει να έχει ως πυρήνα και επίκεντρο το συμφέρον του τέκνου.  Στο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν, κατά τις διατάξεις του νόμου, το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση  της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησής της. Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται  και να συνεκτιμάται η γνώμη του πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα, εφόσον η απόφαση αφορά τα συμφέροντά του. 

Έχοντας πάντοτε ως γνώμονα το συμφέρον του ανήλικου τέκνου, ο Αστικός Κώδικας, ρητώς ορίζει ότι σε περίπτωση διαφωνίας  των γονέων κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας, αποφασίζει το Δικαστήριο. 

Τα νομικά ζητήματα ανακύπτουν κυρίως στις περιπτώσεις λύσης ή ακύρωσης του γάμου ή στις περιπτώσεις που τα παιδιά γεννιούνται εκτός του γάμου των γονέων τους. 

Διαζύγιο ή ακύρωση του γάμου: Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου και εφόσον ζουν και οι δυο γονείς, η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο. Η άσκηση της γονικής μέριμνας μπορεί να ανατεθεί στον έναν από τους δυο γονείς, ή αν αυτοί συμφωνούν ορίζοντας συγχρόνως τον τόπο διαμονής του τέκνου, στους δυο από κοινού. Το δικαστήριο όμως μπορεί να αποφασίσει και διαφορετικά, ιδίως να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων ή να την αναθέσει σε τρίτον.

Για τη λήψη της απόφασής του το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη του τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου σχετικά  με την επιμέλεια και τη διοίκηση της περιουσίας του.  Ο γονέας στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της γονικής μέριμνας, έχει το δικαίωμα να ζητάει από τον άλλον πληροφορίες για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου. 

Τα ως άνω ισχύουν και στις περιπτώσεις που έχει επέλθει διακοπή της συμβίωσης των συζύγων.

Τέκνα χωρίς γάμο των γονέων τους: Η γονική μέριμνα του ανήλικου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του, ανήκει στη μητέρα του. Σε περίπτωση αναγνώρισής του, αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, που όμως την ασκεί αν υπάρχει συμφωνία των γονέων κατά τα ως άνω προλεχθέντα ή αν έπαυσε η γονική μέριμνα της μητέρας  ή αν αυτή αδυνατεί  να την ασκήσει για νομικούς ή πραγματικούς λόγους. Με αίτηση του πατέρα, το δικαστήριο μπορεί και σε κάθε άλλη περίπτωση να αναθέσει και σε αυτόν την άσκηση της γονικής μέριμνας ή μέρους της, εφόσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. 

Σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης, στην οποία αντιδίκησε ο πατέρας, αυτός δεν ασκεί γονική μέριμνα ούτε αναπληρώνει τη μητέρα στην άσκησή της, εκτός αν υπάρχει συμφωνία των γονέων κατά τα ανωτέρω.  Το δικαστήριο μπορεί, αν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου, να αποφασίσει διαφορετικά με αίτηση του πατέρα, εφόσον έπαυσε η γονική μέριμνα της μητέρας ή αυτή αδυνατεί να την ασκήσει  για νομικούς ή πραγματικούς λόγους ή υπάρχει συμφωνία των γονέων. 

Το συμφέρον του τέκνου είναι το σταθερό σημείο της αναφοράς για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ασκείται η γονική μέριμνα. Κάθε απόφαση των γονέων οφείλει να εξυπηρετεί το συμφέρον του τέκνου.  Η εξειδίκευση της αόριστης αυτής νομικής έννοιας πρέπει να γίνεται με γνώμονα την προστασία της προσωπικότητας του παιδιού και την εξασφάλιση της απρόσκοπτης ανάπτυξής του.

Επιμέλεια

Η έννοια της επιμέλειας διακρίνεται σαφώς από τη γονική μέριμνα. Κάθε γονέας είναι φορέας της γονικής μέριμνας, ωστόσο στις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν ανωτέρω είναι δυνατό, η γονική μέριμνα να ασκείται μόνο από τον ένα γονέα. Η επιμέλεια συνιστά την πεμπτουσία της γονικής μέριμνας, μαζί με τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη. 

Ο καθένας από τους γονείς επιχειρεί και μόνος του πράξεις αναφερόμενες στην άσκηση της γονικής μέριμνας, είτε όταν πρόκειται για συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του τέκνου ή για την τρέχουσα  διαχείριση της περιουσίας του ή για πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, είτε όταν πρόκειται για τη λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο. Στις περιπτώσεις  διακοπής της συμβίωσης  των γονέων, διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου τους, καθώς και όταν πρόκειται για τέκνο γεννημένο χωρίς γάμο των γονέων του, τις αξιώσεις διατροφής  που έχει το τέκνο κατά του γονέα, ο οποίος δεν έχει την επιμέλεια του προσώπου του, μπορεί να τις ασκεί αυτός που έχει την επιμέλεια, και αν δεν έχει κανείς την επιμέλεια, αυτός με τον οποίο διαμένει το τέκνο. 

Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του. Κατά την ανατροφή του τέκνου, οι γονείς οφείλουν να ενισχύουν την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του με κοινωνική συνείδηση, χωρίς διάκριση στο φύλο. Η επιμέλεια δηλαδή περιλαμβάνει τη συνολική φροντίδα για τη σωματική, πνευματική και ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού.

Ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, διατηρεί το δικαίωμα της προσωπικής επικοινωνίας με αυτό. Οι γονείς δεν έχουν δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους απώτερους ανιόντες του, εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος. Τα σχετικά με την επικοινωνία ρυθμίζονται ειδικότερα από το δικαστήριο το οποίο και επιλαμβάνεται σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων. 

Το δικαίωμα αυτό είναι σύμφυτο με τη γονική μέριμνα. Εξυπηρετεί το συμφέρον όχι μόνο του γονέα αλλά και του ίδιου του τέκνου, αφού η διατήρηση της σχέσης με τους δυο γονείς, συμβάλλει στην ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας  του. Για το  λόγο αυτό δεν χωρεί παραίτηση από το δικαίωμα επικοινωνίας, οπότε και είναι άκυρη κάθε συμφωνία των γονέων, που αποκλείει το δικαίωμα επικοινωνίας. Ο γονέας δεν μπορεί να εξαναγκασθεί σε επικοινωνία, η αδικαιολόγητη όμως άρνησή του δεν στερείται νομικών συνεπειών. Αν επί παραδείγματι ο άλλος γονέας πάψει να έχει την επιμέλεια, η άρνηση αυτή μπορεί να οδηγήσει στο  να μην την  αναλάβει αυτός, αφού η αποκοπή του από το τέκνο τον καθιστά ενδεχομένως ακατάλληλο για να την ασκήσει.

Διατροφή

Δικαίωμα διατροφής έχει μόνο όποιος δεν μπορεί να διαθρέψει τον εαυτό του από την περιουσία του ή από εργασία κατάλληλη  για την ηλικία του, την κατάσταση της υγείας του και τις λοιπές βιοτικές του συνθήκες, ενόψει και των τυχών αναγκών της εκπαίδευσής του.  Το ανήλικο τέκνο, κι αν ακόμη έχει περιουσία, έχει δικαίωμα διατροφής από τους γονείς του, εφόσον τα εισοδήματά της περιουσίας του ή το προϊόν της εργασίας του δεν αρκούν για τη διατροφή του. 

Οι γονείς έχουν υποχρέωση να διατρέφουν το τέκνο τους από κοινού, ο καθένας ανάλογα με τις δυνάμεις του. Δεν έχει υποχρέωση διατροφής εκείνος που, ενόψει και των λοιπών υποχρεώσεών του, δεν είναι σε θέση  να τη δώσει χωρίς να διακινδυνεύσει  η δική του διατροφή. Ο κανόνας αυτός δεν ισχύει, όταν πρόκειται για τη διατροφή ανήλικου τέκνου από τον γονέα του, εκτός αν αυτό μπορεί να στραφεί εναντίον άλλου υπόχρεου, ή αν μπορεί να διατραφεί από την περιουσία του. 

Το μέτρο της διατροφής προσδιορίζεται  με βάση τις ανάγκες  του δικαιούχου, όπως αυτές προκύπτουν από τις συνθήκες της ζωής (ανάλογη διατροφή). Η διατροφή περιλαμβάνει όλα όσα είναι αναγκαία  για τη συντήρηση του δικαιούχου και επί πλέον τα έξοδα  για την ανατροφή καθώς  και την επαγγελματική και εν γένει εκπαίδευσή του. Αν, αφότου εκδόθηκε  η απόφαση που προσδιορίζει τη διατροφή, μεταβλήθηκαν οι όροι της διατροφής, το δικαστήριο μπορεί  να μεταρρυθμίσει την απόφαση του ή να διατάξει την παύση της διατροφής. Η διατροφή προκαταβάλλεται σε χρήμα κάθε μήνα, ωστόσο αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την καταβολή με άλλο τρόπο. Οι γονείς που οφείλουν διατροφή στο ανήλικο  άγαμο τέκνο τους, έχουν δικαίωμα να ορίσουν  τον τρόπο και τα χρονικά διαστήματα που θα προκαταβάλλεται η διατροφή. 

Νομολογιακά γίνεται δεκτό πως η διατροφή καλύπτει τα πάγια έξοδα διαβίωσης του ανήλικου τέκνου, ήτοι την τροφή, τις εξωσχολικές δραστηριότητες, ψυχαγωγικές δραστηριότητες, την εκπαίδευσή του, την εκμάθηση ξένων γλωσσών, την παρακολούθηση ιδιαίτερων μαθημάτων, την ένδυση, υπόδηση, έξοδα συγκοινωνίας κλπ. 

Εάν ο υπόχρεος γονέας δεν συμμορφώνεται προς την υποχρέωσή του καταβολής της διατροφής, ως προβλέπεται είτε βάσει ιδιωτικού συμφωνητικού είτε δυνάμει δικαστικής απόφασης, τότε επέρχονται ποινικές κυρώσεις, οι οποίες αφορούν την αυτόφωρη διαδικασία ενώ είναι δυνατή  και η κατάσχεση κινητής ή ακίνητης περιουσίας. Κατάσχεση μάλιστα μπορεί να γίνει και σε βάρος του μισθού του υπόχρεου κατά το ήμισυ.

Παραίτηση από τη διατροφή για το μέλλον δεν ισχύει, ενώ η αξίωση διατροφής παύει με το θάνατο του δικαιούχου ή του υπόχρεου, εκτός αν αφορά παρελθόντα χρόνο ή δόσεις απαιτητές  κατά το χρόνο θανάτου. 

Σε περίπτωση που ένα τέκνο έχει γεννηθεί χωρίς γάμο της μητέρας του και η πατρότητά του είναι πολύ πιθανή, το δικαστήριο μπορεί, εφόσον η μητέρα βρίσκεται σε απορία, ακόμη και πριν ασκηθεί η αγωγή  για την αναγνώρισή του, να διατάξει ως ασφαλιστικό μέτρο την προκαταβολή από τον πατέρα στο τέκνο, κάθε μήνα εύλογου ποσού έναντι της οφειλόμενης σε αυτό διατροφής.